MSME là xương sống của các nền kinh tế ASEAN, chiếm 97% tổng số doanh nghiệp. Các doanh nghiệp MSME đóng vai trò quan trọng trong việc tạo việc làm khi chiếm 85% tổng số việc làm và đóng góp đáng kể vào GDP, chiếm 45% GDP khu vực. Mặc dù vậy, MSME chỉ đóng góp 18% vào xuất khẩu, theo một nghiên cứu của Ban Thư ký ASEAN, cho thấy một khoảng cách đáng kể trong việc hội nhập vào thương mại quốc tế.

Phần lớn các doanh nghiệp này hoạt động trong các ngành dịch vụ, đặc biệt là bán buôn và bán lẻ, với một tỷ lệ nhỏ hơn trong sản xuất. Một đặc điểm đáng chú ý là sự tập trung cao của MSME ở các khu vực nông thôn, dao động từ 72% đến 85%, so với 15% đến 28% ở các thành phố lớn và thủ đô. Các doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ chiếm một phần đáng kể, mặc dù các doanh nghiệp này thường tập trung vào các ngành kém hiệu quả hơn với thu nhập thấp hơn.

Thách thức và chiến lược ứng phó

MSME đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm chi phí thương mại cao, thủ tục hải quan phức tạp và hạn chế tiếp cận tài chính. Việc thiếu kiến thức thị trường và chuyên môn kỹ thuật cũng cản trở khả năng tham gia vào thương mại xuyên biên giới. Ngoài ra, nhận thức và việc sử dụng các Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) trong MSME cũng thấp hơn so với các doanh nghiệp lớn.

Để giải quyết những thách thức này, ASEAN đã triển khai Kế hoạch hành động chiến lược phát triển SME (2016-2025). Kế hoạch này tập trung vào năm mục tiêu chính:

1. Thúc đẩy năng suất, công nghệ và đổi mới: Nâng cao khả năng công nghệ và tiềm năng đổi mới của MSME.

2. Tăng cường tiếp cận tài chính: Cải thiện khả năng tiếp cận tài chính để hỗ trợ sự phát triển và bền vững của doanh nghiệp.

3. Nâng cao tiếp cận thị trường và quốc tế hóa: Tạo điều kiện cho MSME tham gia vào thị trường quốc tế.
4. Cải thiện môi trường chính sách và quy định: Tạo ra môi trường thuận lợi cho hoạt động của MSME thông qua các chính sách và quy định tốt hơn.
5. Thúc đẩy khởi nghiệp và phát triển nguồn nhân lực: Phát triển kỹ năng khởi nghiệp và nguồn nhân lực để thúc đẩy sự phát triển của MSME.

Hợp tác khu vực và sáng kiến

Từ năm 2016 đến 2024, ASEAN, thông qua Ủy ban Điều phối ASEAN về Doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa (ACCMSME), đã triển khai hơn 100 dự án hợp tác với các đối tác bên ngoài. Các sáng kiến này nhằm nâng cao khả năng và tiếp cận thị trường của MSME. Các đối tác chính bao gồm Australia, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và ASEAN Cộng Ba.

Các sáng kiến đáng chú ý bao gồm:

- Australia: Thiết lập mã số doanh nghiệp thống nhất (UBIN) có thể so sánh và được công nhận trong khu vực và các chương trình xây dựng năng lực về tiêu chuẩn thực phẩm quốc tế.

- Trung Quốc: Các chương trình kết nối doanh nghiệp và áp dụng thương mại điện tử để nâng cao năng lực xuất khẩu.

- Nhật Bản: Hỗ trợ phát triển chính sách và các hoạt động tiếp cận thị trường thông qua nền tảng ASEAN Access.

- Hàn Quốc: Tăng cường tham gia kinh tế số cho MSME do phụ nữ làm chủ và các hội thảo về khả năng tiếp cận tài chính.

Ưu tiên chích sách trong tương lai và triển khai RCEP

ASEAN đặt mục tiêu tăng cường vai trò của MSME trong Kế hoạch Tổng thể Xây dựng Cộng đồng Kinh tế ASEAN 2025. Tầm nhìn là tạo ra các MSME có tính cạnh tranh toàn cầu, kiên cường và đổi mới, hội nhập vào cộng đồng ASEAN và đóng góp vào sự phát triển bao trùm.

Để thực hiện Chương 14 của Hiệp định RCEP về SME, một số giải pháp có thể được đưa ra như:

- Sử dụng nền tảng trang web ASEAN Access để chia sẻ thông tin.

- Tổ chức các buổi đào tạo và nâng cao nhận thức về các quy định của RCEP.

- Tạo điều kiện cho các sự kiện kết nối MSME với các đối tác và người mua tiềm năng.

Những nỗ lực này được kỳ vọng sẽ nâng cao khả năng cạnh tranh và hội nhập của MSME vào nền kinh tế khu vực và toàn cầu, thúc đẩy tăng trưởng bền vững và sự phục hồi kinh tế trong ASEAN.