Sau nhiều năm đàm phán, Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) đã được ký kết vào ngày 15/11/2020 với các bên ký kết là 10 quốc gia thành viên của ASEAN cùng Australia, Trung Quốc, Nhật Bản, New Zealand và Hàn Quốc.

Ngoại trừ Campuchia, Indonesia, Philippines và Việt Nam, các nước RCEP cũng là một phần của Sáng kiến ​​Tuyên bố chung (JSI) của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) về thương mại điện tử, nhằm mục đích đàm phán một thỏa thuận đa phương về “các khía cạnh liên quan đến thương mại của điện tử thương mại”, vì các giao dịch kinh tế ngày càng diễn ra dưới hình thức kỹ thuật số.

Chương 12 của RCEP về thương mại điện tử là một báo hiệu tốt về loại thỏa thuận (nếu có) mà có thể mong đợi từ JSI. Điều này là do hiệp định đưa ra những gì mà Trung Quốc sẵn sàng chấp nhận về các điều khoản thương mại điện tử / thương mại kỹ thuật số.

Đối với Nhật Bản, thành viên quan trọng của RCEP, nước này sẵn sàng chấp nhận những gì về các điều khoản thương mại kỹ thuật số trong một hiệp định thương mại tự do; đã ký kết Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP). Chương 14 của CPTPP về thương mại điện tử do Mỹ thúc đẩy, sau đó đã sử dụng chương này làm khuôn mẫu cho chương 19, về thương mại kỹ thuật số, trong Hiệp định Thương mại Mỹ - Mexico - Canada (USMCA). Về nguyên tắc, cả hai chương hạn chế khả năng các nước thành viên để hạn chế luồng dữ liệu xuyên biên giới. Vậy, chương 12 của RCEP so với chương 14 của CPTPP như thế nào?

Giống như CPTPP, RCEP không áp dụng đối với hoạt động mua sắm của chính phủ hoặc “đối với thông tin được nắm giữ hoặc xử lý bởi hoặc thay mặt cho một bên (tức là các chính phủ) hoặc các biện pháp liên quan đến thông tin đó, bao gồm các biện pháp liên quan đến việc thu thập thông tin đó” (điều 12.3 .3). Cả hai chương cũng có ngôn ngữ tương tự liên quan đến hợp tác, giao dịch không giấy tờ, xác thực điện tử và chữ ký điện tử, bảo vệ người tiêu dùng trực tuyến, bảo vệ thông tin cá nhân, thông điệp điện tử thương mại không được yêu cầu, khuôn khổ quy định trong nước, thuế hải quan và an ninh mạng.

RCEP và CPTPP khác nhau về các điều khoản bao gồm vị trí của các cơ sở máy tính, chuyển giao thông tin xuyên biên giới bằng phương tiện điện tử, mã nguồn và giải quyết tranh chấp. Trong tất cả các trường hợp này, chương 12 của RCEP yếu hơn nhiều so với chương 14 của CPTPP, đến mức khiến các điều khoản trở nên vô nghĩa về mặt tự do hóa thương mại kỹ thuật số xuyên biên giới và các luồng dữ liệu.

Ngôn ngữ của RCEP cho phép các quốc gia thành viên áp đặt bất kỳ hạn chế quy định quốc gia nào mà họ muốn, miễn là chúng được áp dụng theo cách không phân biệt đối xử (được áp dụng như nhau cho các doanh nghiệp trong và ngoài nước). Nhưng ngay cả đối với các điều khoản không phân biệt đối xử, một quốc gia thành viên có thể tránh được việc phân biệt đối xử đối với các công ty nước ngoài cụ thể vì cơ chế giải quyết tranh chấp của RCEP không áp dụng cho chương 12. Nếu các quốc gia thành viên của RCEP không thể tự giải quyết tranh chấp thông qua tham vấn, sau đó chuyển đến Ủy ban hỗn hợp RCEP (cấp bộ trưởng) để thảo luận thêm nhưng không có quyền đưa ra bất kỳ quyết định nào.

Liên quan đến vị trí của các cơ sở máy tính, điều 12.14 của RCEP bám sát ngôn ngữ điều 14.13 của CPTPP: 1. Các bên thừa nhận rằng mỗi bên có thể có các biện pháp riêng của mình liên quan đến việc sử dụng hoặc vị trí của các phương tiện máy tính, bao gồm các yêu cầu nhằm đảm bảo an ninh và bí mật của thông tin liên lạc. 2. Không bên nào được yêu cầu một người sử dụng hoặc định vị các cơ sở máy tính trong lãnh thổ của Bbên đó như một điều kiện để tiến hành kinh doanh trên lãnh thổ của bên đó. 3. Không có quy định nào trong điều này ngăn cản một bên áp dụng hoặc duy trì: (a) bất kỳ biện pháp nào không phù hợp với khoản 2 mà bên đó cho là cần thiết để đạt được một mục tiêu chính sách công hợp pháp, với điều kiện là biện pháp đó không được áp dụng theo cách có thể cấu thành các phương tiện phân biệt đối xử tùy tiện hoặc không chính đáng hoặc một sự hạn chế trá hình đối với thương mại; ...

Điều 12.14 của RCEP, cho đến thời điểm này, gần như là một hình ảnh phản chiếu của ba đoạn đầu của điều khoản trong CPTPP. Nhưng chúng khác biệt với việc RCEP bổ sung chú thích vào điều khoản 12.14.3 (a): “Vì mục đích của tiểu đoạn này, các bên khẳng định rằng sự cần thiết đằng sau việc thực hiện chính sách công hợp pháp đó sẽ do bên thực hiện quyết định”. Điều này có nghĩa là tính hợp pháp của bất kỳ chính sách công nào có thể yêu cầu một công ty đặt các cơ sở máy tính ở một quốc gia thành viên đều được tự đánh giá. Nói cách khác, bất cứ điều gì có thể được coi là hợp pháp nếu một bên nói như vậy. Và, chỉ trong trường hợp chú thích là không đủ, đoạn (b) tiếp tục nói rằng điều khoản không ngăn cản một bên thực hiện “bất kỳ biện pháp nào mà bên đó cho là cần thiết để bảo vệ các lợi ích an ninh thiết yếu của mình. Các biện pháp như vậy sẽ không bị các Bên khác tranh chấp”.

Các hạn chế trên không có trong CPTPP. Thay vào đó, CPTPP đưa ra điều khoản giới hạn các hạn chế dựa trên việc theo đuổi mục tiêu chính sách công hợp pháp, nói rằng các biện pháp đó không được “áp đặt các hạn chế đối với việc sử dụng hoặc vị trí của các phương tiện máy tính lớn hơn mức cần thiết để đạt được mục tiêu” (điều 14.13 .3 (b)). Điều 12.15 của RCEP về chuyển thông tin xuyên biên giới bằng phương tiện điện tử tuân theo ngôn ngữ giống như điều 12.14 (như đã mô tả ở trên), trong khi điều 14.11 tương ứng của CPTPP sử dụng ngôn ngữ tương tự như điều 14.13.

Cuối cùng, không giống như CPTPP, RCEP không chứa bất kỳ điều khoản nào liên quan đến mã nguồn. Ví dụ, điều 14.17.1 của CPTPP nói rằng “Không bên nào được yêu cầu chuyển giao hoặc truy cập vào mã nguồn của phần mềm thuộc sở hữu của một người của Bên khác, như một điều kiện để nhập khẩu, phân phối, bán hoặc sử dụng phần mềm đó, hoặc các sản phẩm có chứa phần mềm đó, trong lãnh thổ của bên đó.” Do đó, các quốc gia thành viên RCEP có quyền tự do yêu cầu chuyển giao hoặc tiếp cận như một điều kiện để tiếp cận thị trường.

Tóm lại, chương thương mại điện tử của RCEP được xây dựng trên khuôn khổ của CPTPP, điều này không có gì đáng ngạc nhiên, vì nhiều quốc gia thành viên CPTPP cũng là thành viên của RCEP. Tuy nhiên, RCEP bổ sung và loại bỏ ngôn ngữ để cung cấp cho các quốc gia thành viên tất cả những gì mà họ cần áp dụng các biện pháp hạn chế đối với thương mại kỹ thuật số và luồng dữ liệu, nếu họ muốn làm như vậy. Nếu các cuộc đàm phán JSI của WTO dẫn đến một thỏa thuận, thì rất có thể nó sẽ giống với chương 12 của RCEP: một thỏa thuận về bản chất là khát vọng nhưng không thúc đẩy luồng dữ liệu và kỹ thuật số xuyên biên giới một cách hiệu quả. Những quốc gia muốn duy trì kiểm soát chặt chẽ các dòng chảy như vậy sẽ vẫn được tự do về mặt pháp lý.

Để đạt được tiến bộ trong việc quản lý các luồng dữ liệu xuyên biên giới và tạo thuận lợi cho thương mại kỹ thuật số, cần chuyển quy trình ra khỏi WTO và các hiệp định thương mại như CPTPP, USMCA và RCEP. Điều đó có nghĩa là cần xây dựng một cơ chế quản trị mới và riêng biệt cho dữ liệu xuyên biên giới.

Nguồn: Báo Công thương