Ảnh: Ông Mohd Faiz Abdullah

Trong bài viết trên trang Diễn đàn Đông Á (East Asia Forum), Giáo sư Tiến sĩ Mohd Faiz Abdullah, Chủ tịch Viện Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (ISIS) Malaysia nhận định vị thế gia tăng nhanh chóng của châu Á trong nền kinh tế toàn cầu có sự đóng góp đáng kể của các hiệp định thương mại tự do (FTA), như RCEP và CPTPP.

Quá trình phát triển kinh tế của châu Á được liên kết chặt chẽ với các nhân tố toàn cầu hóa, đặc biệt là sự phổ biến của các hiệp định thương mại tự do (FTA). Các FTA đã tạo điều kiện cho châu Á hội nhập vào nền kinh tế toàn cầu và định hình động lực khu vực, khiến châu Á trở thành một trong những khu vực kết nối và sôi động về mặt kinh tế nhất trên thế giới. Từ RCEP đến CPTPP, mạng lưới FTA của châu Á đã là nền tảng của sự phát triển và là yếu tố đóng góp chính duy trì vai trò trung tâm của ASEAN.

FTA là công cụ thúc đẩy tăng trưởng và thịnh vượng kinh tế châu Á bằng cách mở ra các thị trường mới, giảm các rào cản thương mại, thúc đẩy đầu tư và đổi mới và, trong một số trường hợp, đẩy nhanh cải cách trong nước. Các quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc - các nước đã tham gia vào các FTA với ASEAN - đã tận dụng các FTA này để mở rộng xuất khẩu, thúc đẩy tăng trưởng và phát triển. Các chiến lược định hướng xuất khẩu của các quốc gia này, được FTA hỗ trợ, đã đưa hàng triệu người ra khỏi nghèo đói và biến khu vực này thành một thế lực kinh tế toàn cầu.

Nền kinh tế của khu vực ASEAN tăng trưởng 5,7 % vào năm 2022, duy trì tốc độ tăng trưởng trung bình hàng năm là 4,4 % từ năm 2010 đến 2022. Khu vực này cũng đã trở thành tâm điểm cho các chuỗi cung ứng toàn cầu, với Việt Nam, Thái Lan và Malaysia nổi lên như các trung tâm sản xuất chính. Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) đã thúc đẩy dòng chảy tự do của hàng hoá, dịch vụ và vốn, tăng cường khả năng cạnh tranh của các quốc gia thành viên. Ngoài ra, Hiệp định ASEAN về di chuyển thể nhân cũng đã tạo điều kiện cho sự di chuyển của tài năng trong khu vực.

RCEP nhấn mạnh vai trò trung tâm của châu Á trong thương mại toàn cầu. Bằng cách hài hòa các quy tắc thương mại và giảm thuế quan trên 15 quốc gia, RCEP đã củng cố vị trí châu Á như một nút quan trọng trong mạng lưới kinh tế toàn cầu. CPTPP, mặc dù Hoa Kỳ đã rút ra khỏi Hiệp định, vẫn là một thỏa thuận quan trọng ràng buộc các thành viên của mình với các tiêu chuẩn cao về quy tắc thương mại và đầu tư, tích hợp hơn nữa các nền kinh tế châu Á với phần còn lại của thế giới. Các FTA này vừa là công cụ kinh tế vừa là công cụ chiến lược củng cố vai trò trung tâm của ASEAN trong kiến ​​trúc khu vực.

Bất chấp những lợi ích do FTA mang lại, nhưng châu Á hiện phải đối mặt với những thách thức đáng kể khi toàn cầu hóa vấp phải những "cơn gió ngược". Sự gia tăng của chủ nghĩa bảo hộ, chiến tranh thương mại và nguy cơ phân tách (decoupling) của các nền kinh tế lớn là mối đe dọa đối với nền tảng tạo nên thành công kinh tế của châu Á. Bất kỳ động thái nào hướng tới việc phân tách có thể ảnh hưởng sâu sắc lên các nền kinh tế châu Á, đặc biệt là đối với các quốc gia phụ thuộc rất nhiều vào thương mại với Trung Quốc.

Nếu các cường quốc toàn cầu cố gắng cô lập hoặc phân tách khỏi Trung Quốc, các hiệu ứng gợn sóng sẽ lan ra tại khu vực và làm gián đoạn chuỗi cung ứng trong các ngành công nghiệp từ thiết bị điện tử ở Hàn Quốc đến phụ tùng ô tô ở Thái Lan. Sự gián đoạn như vậy sẽ gây ra tổn thất kinh tế và làm mất ổn định môi trường chính trị và an ninh ở châu Á, nơi sự phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế là một yếu tố chính trong việc duy trì hòa bình và ổn định.

Đối mặt với những thách thức này, nguyên tắc trung tâm của ASEAN đã trở thành điểm mấu chốt thúc đẩy toàn cầu hóa, đặc biệt là thông qua các FTA. ASEAN là nền tảng của hội nhập kinh tế khu vực, đóng vai trò là nền tảng cho đối thoại và hợp tác giữa các quốc gia thành viên và các đối tác bên ngoài. Thông qua các sáng kiến ​​như Cộng đồng Kinh tế ASEAN, FTA với các đối tác đối thoại và RCEP, ASEAN đã xác định vị trí chiến lược của mình tại trung tâm của kiến ​​trúc kinh tế châu Á. Tuy nhiên, để khu vực tiếp tục được hưởng lợi từ thương mại tự do, ASEAN phải giải quyết những điểm yếu dai dẳng trong Cộng đồng Kinh tế ASEAN, chẳng hạn như các rào cản phi thuế quan và các tiêu chuẩn quy định khác nhau.

Cam kết của ASEAN, đối với hệ thống thương mại dựa trên luật lệ, chủ nghĩa đa biên và tăng trưởng bao trùm là một đối trọng mạnh mẽ đối với các xu hướng ngày càng tăng của chủ nghĩa bảo hộ và chủ nghĩa đơn phương. Bằng cách ủng hộ FTA và hội nhập khu vực, ASEAN có thể giúp giảm thiểu các rủi ro liên quan đến khả năng phân tách và đảm bảo rằng châu Á tiếp tục gặt hái những lợi ích của toàn cầu hóa. Cách tiếp cận của ASEAN, đối với việc xây dựng sự đồng thuận và tôn trọng chủ quyền đóng vai trò là mô hình cho các khu vực khác khi đối mặt với những thách thức tương tự.
Thông qua sự tham gia tích cực vào FTA, châu Á đã đảm bảo một lợi thế chiến lược trong toàn cầu hóa, với sự thịnh vượng kinh tế và sự ổn định chính trị phát triển mạnh trên các thị trường mở và các nền kinh tế liên kết với nhau. Nhưng với sự gia tăng của chủ nghĩa bảo hộ và khả năng phân tách, châu Á hiện đang đứng trước những lựa chọn quan trọng.

Vai trò trung tâm của ASEAN, được hỗ trợ mạnh mẽ bởi các FTA, là nhân tố thiết yếu để bảo vệ lợi ích của châu Á trong bối cảnh toàn cầu đang thay đổi này. Bằng cách tiếp tục thúc đẩy hội nhập khu vực và tham gia vào các cuộc đối thoại chiến lược, ASEAN có thể đảm bảo rằng châu Á vẫn đi đầu trong nền kinh tế toàn cầu, điều hướng những thách thức phía trước với khả năng chống chịu và tầm nhìn xa.

Giáo sư Tiến sĩ Mohd Faiz Abdullah là Chủ tịch Viện Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (ISIS) Malaysia. Ông Mohd Faiz Abdullah chỉ đạo việc phát triển chính sách và ngoại giao kênh 2 của viện, bao gồm các hoạt động với Viện Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế ASEAN (ASEAN-ISIS) và Hội đồng Hợp tác Kinh tế Thái Bình Dương (PECC). Ông Mohd Faiz Abdullah cũng là đại diện của Malaysia tại cuộc họp các chuyên gia của Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF EEP) và là đồng Chủ toạ Hội đồng Hợp tác An ninh châu Á - Thái Bình Dương (CSCAP).

Nguồn: East Asia Forum