ASEAN+3 đang đứng trước cơ hội mang tính chuyển hóa để tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng khoáng sản chiến lược, nhờ trữ lượng lớn của các nước ASEAN và năng lực công nghệ – vốn của Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc. Mỹ tìm cách đa dạng hóa nguồn cung qua hợp tác với Malaysia và Thái Lan, trong khi Trung Quốc vẫn chiếm ưu thế tuyệt đối về khai thác và chế biến đất hiếm. Tuy nhiên, khu vực đối mặt thách thức lớn về chi phí đầu tư, công nghệ và thời gian phát triển mỏ kéo dài. Để tận dụng cơ hội, ASEAN+3 cần phối hợp chặt chẽ, huy động vốn và xây dựng chuỗi giá trị bền vững.

ASEAN cùng các đối tác Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc đang đứng trước “cơ hội mang tính chuyển hóa” để tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng khoáng sản chiến lược toàn cầu – nguồn tài nguyên giữ vai trò quan trọng trong sản xuất công nghệ cao, xe điện và thiết bị hàng không.

Nhận định này được ông Yasuto Watanabe, Tổng giám đốc Văn phòng Nghiên cứu Kinh tế Vĩ mô ASEAN+3 (AMRO), đưa ra trong bối cảnh cuộc cạnh tranh địa kinh tế ngày càng gia tăng quanh thị trường đất hiếm.

Lợi thế tài nguyên và vị trí chiến lược

Theo ông Watanabe, nhiều nền kinh tế Đông Nam Á sở hữu trữ lượng khoáng sản đáng kể, trong khi khu vực lại nằm ở vị trí chiến lược của các tuyến thương mại toàn cầu. Sự kết hợp giữa tài nguyên của ASEAN và năng lực công nghệ – vốn, kỹ thuật – từ Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc được kỳ vọng giúp khối này tạo dấu ấn sâu hơn trong chuỗi giá trị khoáng sản.

“Nhìn dưới lăng kính ASEAN+3, cơ hội mang tính chuyển hóa,” lãnh đạo AMRO nhấn mạnh.

Hiện nay, Trung Quốc chiếm 70% sản lượng khai thác và 90% công suất chế biến đất hiếm toàn cầu, theo Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS). Đây là lý do Washington nỗ lực tìm kiếm các nguồn cung thay thế, trong đó có ASEAN.

Mỹ tăng cường tiếp cận, Trung Quốc vẫn dẫn dắt

Trong tháng 10 vừa qua, Mỹ đã ký các biên bản ghi nhớ với Malaysia và Thái Lan nhằm đảm bảo nguồn cung khoáng sản chiến lược, nhất là nhóm đất hiếm – vật liệu không thể thiếu trong chế tạo nam châm vĩnh cửu và các linh kiện công nghệ cao.

Malaysia hiện là một trong số ít quốc gia trong khu vực đã có năng lực chế biến, giúp nước này nổi bật hơn so với phần lớn nền kinh tế chỉ mới sở hữu trữ lượng thô.

Trong khi đó, các chuyên gia cho rằng ASEAN dù có tiềm năng, nhưng để theo kịp Trung Quốc – quốc gia đã xây dựng toàn bộ chuỗi cung ứng đất hiếm trong hàng chục năm – vẫn là thách thức lớn. Giáo sư Liang Yan (Đại học Willamette, Mỹ) nhận định ASEAN khó “đuổi kịp” vì thiếu công nghệ chế biến, dù Trung Quốc có thể hỗ trợ thông qua đầu tư và chuyển giao công nghệ, đặc biệt trong khuôn khổ Sáng kiến Vành đai và Con đường.

Chi phí lớn, rủi ro cao

Theo bà Deepali Bhargava, Kinh tế trưởng ING khu vực châu Á – Thái Bình Dương, phát triển chuỗi cung ứng khoáng sản chiến lược đòi hỏi nguồn vốn cực lớn và khoảng thời gian dài. Một mỏ đất hiếm mới có thể mất tới 10 năm để đi vào hoạt động thương mại.

“Để đóng vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu, khu vực phải vượt qua chi phí đầu tư khổng lồ ở giai đoạn thăm dò ban đầu và bảo đảm nguồn vốn cho toàn bộ chuỗi giá trị,” bà nhấn mạnh. Bên cạnh đó, ASEAN+3 cũng cần chú trọng tự chủ và phối hợp khu vực, tránh tình trạng phụ thuộc vào một nguồn cung duy nhất.

Cơ hội lớn nhưng không dễ nắm bắt

Giới chuyên gia nhận định ASEAN+3 đang ở thời điểm thuận lợi: nhu cầu khoáng sản chiến lược toàn cầu tăng mạnh, các quốc gia phát triển tìm kiếm nguồn cung thay thế, và khu vực sở hữu cả tài nguyên lẫn các đối tác công nghệ trong nội khối.

Tuy nhiên, để tận dụng thời cơ, ASEAN cần một chiến lược dài hạn, từ hợp tác công nghệ, huy động vốn, đến xây dựng năng lực chế biến và phát triển chuỗi giá trị bền vững.

Dù còn nhiều thách thức, đây vẫn được xem là cơ hội hiếm có để ASEAN+3 khẳng định vị thế trong lĩnh vực khoáng sản chiến lược – yếu tố ngày càng quyết định sức mạnh công nghiệp và an ninh kinh tế của các quốc gia trong thế kỷ 21.

Nguồn: Vụ Chính sách thương mại đa biên, Bộ Công Thương tổng hợp