Vào ngày 1 tháng 9 năm 2025, Chính phủ Philippines đã chính thức thực thi lệnh tạm ngừng nhập khẩu gạo trong vòng 60 ngày nhằm bảo vệ nông dân trong mùa thu hoạch. Biện pháp này phản ánh nỗ lực cân bằng giữa mục tiêu ổn định giá thu mua lúa cho nông dân với yêu cầu bảo đảm an ninh lương thực quốc gia, trong bối cảnh Philippines là nước nhập khẩu gạo lớn nhất thế giới và đang chịu áp lực từ nhập khẩu giá rẻ, giá lúa nội địa thấp và hạn chế đầu tư hạ tầng nông nghiệp. Trong ngắn hạn, lệnh tạm ngừng cho thấy tác động tích cực khi giá gạo nội địa duy trì ổn định và giá lúa cải thiện.

Vào ngày 1 tháng 9 năm 2025, Chính phủ Philippines đã chính thức thực thi lệnh tạm ngừng nhập khẩu gạo trong vòng 60 ngày (đến ngày 30 tháng 10 năm 2025). Biện pháp này được ban hành theo Sắc lệnh Hành chính số 93, nhằm bảo vệ nông dân địa phương trong mùa thu hoạch cao điểm. Các loại gạo đặc sản như Japonica, Basmati và gạo nếp được miễn trừ, đồng thời các lô hàng đã đặt hàng trước ngày 31 tháng 8 vẫn được phép nhập khẩu đến ngày 15 tháng 9 tại bốn cảng chính (Manila, Davao, Cagayan de Oro và Cebu). Đây là một phần trong nỗ lực của Philippines nhằm cân bằng giữa an ninh lương thực và hỗ trợ ngành nông nghiệp nội địa, đặc biệt khi quốc gia này là một trong những nước nhập khẩu gạo lớn nhất thế giới.

1. Lý do thực hiện biện pháp

Ngành công nghiệp gạo của Philippines đang đối mặt với nhiều thách thức nghiêm trọng, dẫn đến sự phụ thuộc ngày càng tăng vào nhập khẩu. Theo báo cáo từ Quỹ Phát triển Nông thôn Tích hợp (Integrated Rural Development Foundation), các yếu tố như thất bại chính sách, thiếu đầu tư và chuyển đổi đất đai không kiểm soát đã đẩy ngành nông nghiệp vào vị thế "dễ bị tổn thương nhất trong nhiều thập kỷ". Cụ thể:

• Phụ thuộc nhập khẩu cao: Năm 2024, Philippines trở thành nước nhập khẩu gạo lớn nhất thế giới với 4,7 triệu tấn, và dự báo năm 2026 có thể đạt 5.5 triệu tấn (theo Bộ Nông nghiệp Mỹ). Việc cắt giảm thuế quan từ 35% xuống 15% vào năm ngoái đã khuyến khích nhập khẩu rẻ từ các nước như Việt Nam và Thái Lan, dẫn đến "lũ lụt" gạo nhập khẩu trên thị trường nội địa.

• Tác động đến nông dân: Giá palay (lúa chưa xay) giảm mạnh xuống còn 8-10 peso/kg ở một số khu vực, thấp hơn chi phí sản xuất (12-14 peso/kg). Điều này làm nản lòng nông dân già và đẩy giới trẻ rời bỏ nông nghiệp. Ngoài ra, các "cartel gạo" thao túng giá, khiến nông dân mắc nợ và người tiêu dùng phải chịu giá bán lẻ cao.

• Vấn đề cấu trúc: Thiếu đầu tư vào hệ thống tưới tiêu lỗi thời, hạt giống chất lượng cao và nghiên cứu phát triển (chỉ 0.3% GDP, thấp hơn khuyến nghị 1% của UNESCO). Chuyển đổi 520.000 ha đất lúa thành bất động sản thương mại đã làm mất tiềm năng sản xuất 3.3 triệu tấn gạo xay hàng năm.

Biện pháp tạm ngừng nhập khẩu được đưa ra để ổn định giá palay trong mùa thu hoạch ướt, khi nguồn cung nội địa dồi dào. Chính phủ nhắm đến sản xuất kỷ lục 20,46 triệu tấn palay năm 2025, với 9,08 triệu tấn đã thu hoạch trong nửa đầu năm và 11 triệu tấn dự kiến trong nửa sau.

2. Cơ sở pháp lý

Về khía cạnh pháp luật trong nước, Phillipines áp dụng biện pháp tạm thời cấm nhập khẩu gạo trên cơ sở pháp lý chính như sau:

(i) Luật Tariffication Gạo (Rice Tariffication Law - RA 11203): Luật này cho phép Chính phủ Phillipines áp dụng lệnh cấm nhập khẩu tạm thời để bảo vệ nông dân địa phương khi cần thiết, đặc biệt trong trường hợp dư cung dẫn đến giá giảm mạnh. Luật RA 11203 được xây dựng để thay thế hệ thống hạn ngạch nhập khẩu bằng thuế quan, nhưng vẫn giữ quyền can thiệp tạm thời để hỗ trợ ngành nông nghiệp.

(ii) Luật Chống Phá Hoại Kinh Tế Nông Nghiệp (Anti-Agricultural Economic Sabotage Act - RA 12078): Phần 3 của luật này trao quyền cho Tổng thống tạm ngừng hoặc cấm nhập khẩu gạo trong thời gian giới hạn hoặc với khối lượng cụ thể khi có dư cung gạo nhập khẩu hoặc địa phương gây giảm giá bất thường.

Trong khi đó, về khía cạnh pháp luật quốc tế, Điều XI của Hiệp định chung về Thuế quan và Thương mại năm 1994 (GATT 1994) cấm các thành viên WTO áp dụng các biện pháp cấm hoặc hạn chế định lượng về số lượng đối với hàng hóa xuất nhập khẩu, trừ thuế quan. Tuy nhiên, tính đến ngày 05 tháng 9 năm 2025, chưa có quan ngại chính thức nào được khởi xướng tại WTO liên quan đến biện pháp này.

3. Tác động ban đầu

Dựa trên dữ liệu giám sát từ Bộ Nông nghiệp Philippines trong hai ngày đầu thực thi (1-2 tháng 9 năm 2025), biện pháp đã cho thấy những dấu hiệu tích cực ban đầu mà không gây gián đoạn lớn:

• Giá gạo địa phương ổn định: Giá bán lẻ gạo địa phương cao cấp (premium) ở mức 50 peso/kg, gạo xay tốt (well-milled) 43 peso/kg, và gạo thông thường (regular milled) 38 peso/kg tại các chợ Metro Manila. Không có dấu hiệu tăng giá, nhờ kho dự trữ dồi dào và mùa thu hoạch mạnh mẽ.

• Giá gạo nhập khẩu tăng nhẹ: Một số loại gạo nhập khẩu đắt hơn, với gạo cao cấp ở mức 45 peso/kg, gạo xay tốt ở mức 44 peso/kg, và gạo thông thường 37 peso/kg. Tuy nhiên, giá vẫn nằm trong giới hạn đề xuất (khoảng 42-45 peso/kg), và không có biến động lớn. Bộ Nông nghiệp Philippines cho biết thị trường đã thích ứng với lệnh cấm mà không có gián đoạn, với các lô hàng cũ vẫn được phép nhập đến ngày 15 tháng 9.

• Cải thiện giá palay: Trước lệnh cấm, giá palay thấp kỷ lục do nhập khẩu rẻ từ các nước xuất khẩu lớn (bao gồm việc Ấn Độ dỡ bỏ lệnh cấm xuất khẩu). Sau khi công bố lệnh cấm, giá đã tăng lên 14-15 peso/kg ở một số khu vực.

Bộ Nông nghiệp Philippines đang theo dõi chặt chẽ và sẽ họp với Bộ Công Thương Philippines (DTI) cùng Bộ Kinh tế, Kế hoạch và Phát triển (DepDev) trong 30 ngày để đánh giá tác động, nhằm đưa ra khuyến nghị về khả năng kéo dài hoặc rút ngắn lệnh cấm.

Nhìn chung, biện pháp tạm ngừng nhập khẩu gạo 60 ngày là một bước đi của Chính phủ Phillipines để bảo vệ ngành nông nghiệp nội địa khỏi nhập khẩu gạo ồ ạt với giá thành rẻ. Tác động ban đầu tích cực với giá ổn định và cải thiện giá palay cho thấy biện pháp đang đạt hiệu quả ngắn hạn. Tuy nhiên, để bền vững, Philippines cần các cải cách sâu rộng như tăng đầu tư hạ tầng, chống cartel và bảo vệ đất nông nghiệp.