Nhóm tác giả từ Văn phòng Nghiên cứu Kinh tế Vĩ mô ASEAN+3 (AMRO) đã xuất bản báo cáo “Rủi ro thương mại: Mức độ dễ tổn thương của xuất khẩu các nước ASEAN+3 trước thuế quan Mỹ gia tăng” tháng 11 năm 2025 nhằm đánh giá mức độ rủi ro mà các nền kinh tế ASEAN+3 (ASEAN cộng với Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc) phải đối mặt trước các chính sách thuế quan của Mỹ. Báo cáo xây dựng một chỉ số “rủi ro thương mại” (trade-at-risk) mới, kết hợp giữa độ co giãn thương mại của từng mặt hàng với cả mức độ tiếp xúc trực tiếp và gián tiếp của xuất khẩu — bao gồm giá trị gia tăng trong nước của các ngành xuất khẩu và các liên kết trong chuỗi giá trị toàn cầu (GVC). Báo cáo nhận định, mặc dù mức độ dễ tổn thương tổng thể của khu vực vẫn ở mức vừa phải so với các khối thương mại lớn khác, nhưng tồn tại sự khác biệt đáng kể giữa các nền kinh tế và ngành hàng.

Nguồn ảnh: AMRO

1. Bối cảnh chung

Trong nhiều năm qua, xuất khẩu sang Mỹ là một động lực quan trọng giúp nhiều quốc gia ASEAN+3 duy trì tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, từ đầu năm 2025, Mỹ áp dụng các chính sách thuế quan trên quy mô toàn cầu, bao gồm thuế quan bổ sung đối với nhiều loại hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc và các quốc gia khác trong khu vực châu Á. Các biện pháp thuế quan của Hoa Kỳ và sự bất định gia tăng ảnh hưởng đến dòng chảy thương mại giữa khu vực ASEAN+3 và Hoa Kỳ.

Một xu hướng nổi bật trong giai đoạn gần đây là các công ty đa quốc gia thực hiện chính sách “China+1”, tức là chuyển một phần chuỗi sản xuất từ Trung Quốc sang các nền kinh tế lân cận. Chiến lược này giúp đa dạng hóa cơ sở sản xuất, nhưng cũng đồng thời làm tăng sự phụ thuộc vào thị trường Hoa Kỳ của các quốc gia ASEAN+3 (trừ Trung Quốc).

2. Phân loại rủi ro theo mặt hàng

Hàng tiêu dùng dễ thay thế (ví dụ: nội thất, giày dép, quần áo, đồ chơi) có mức rủi ro cao. Những mặt hàng này chiếm tỷ trọng nhỏ trong chi tiêu tổng của người tiêu dùng Mỹ và rất nhạy cảm với thay đổi về giá cả hoặc thuế quan. Nếu giá tăng do thuế hoặc chi tiêu của người tiêu dùng Hoa Kỳ giảm, các mặt hàng này dễ mất thị phần và ảnh hưởng trực tiếp tới doanh thu xuất khẩu của các nước ASEAN.

Hàng công nghiệp trung gian và linh kiện, công nghệ cao (như chất bán dẫn, linh kiện điện tử, kim loại hiếm) có mức rủi ro thấp hơn. Nguyên nhân là do các mặt hàng này thường là thành phần quan trọng trong chuỗi sản xuất toàn cầu, người dùng khó thay thế nguồn cung ngay lập tức, và nhu cầu vẫn duy trì ổn định. 

Hàng hóa có độ co giãn ở mức độ vừa phải (một số nguyên liệu công nghiệp, sản phẩm bán thành phẩm) có mức rủi ro trung bình, phụ thuộc vào khả năng thích ứng của chuỗi cung ứng và thị trường thay thế.

3. Tác động gián tiếp qua chuỗi giá trị

Báo cáo nhấn mạnh rằng rủi ro xuất khẩu không chỉ giới hạn ở sản phẩm cuối cùng mà còn lan truyền qua chuỗi giá trị toàn cầu (GVC). Khi xuất khẩu sang Mỹ giảm, các nền kinh tế phụ thuộc vào cung ứng nguyên vật liệu hoặc linh kiện từ những quốc gia bị ảnh hưởng cũng sẽ chịu tác động gián tiếp. Điều này có nghĩa là một số quốc gia trong ASEAN+3, dù trực tiếp xuất khẩu sang Hoa Kỳ ít, vẫn có thể bị tổn thương nếu nằm trong chuỗi cung ứng của các quốc gia chịu tác động cao.

4. Rủi ro theo quốc gia và ngành hàng

Mức độ tổn thương xuất khẩu của các nước ASEAN+3 không đồng đều.

Các nước tập trung vào hàng tiêu dùng dễ thay thế có mức rủi ro cao hơn, do phụ thuộc lớn vào chi tiêu của người tiêu dùng Hoa Kỳ và khả năng thay thế hàng hóa dễ dàng.

Ngược lại, các nước xuất khẩu hàng công nghiệp trung gian, linh kiện và công nghệ cao (như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản) có mức rủi ro thấp hơn, nhờ tính quan trọng của sản phẩm trong chuỗi cung ứng và nhu cầu vẫn duy trì ổn định.

Báo cáo cũng lưu ý rằng sự khác biệt này không chỉ xuất hiện giữa các quốc gia mà còn giữa các ngành hàng, do đặc điểm kỹ thuật và độ quan trọng trong GVC của từng loại sản phẩm.

5. Kết luận

- Các nước ASEAN+3 đang ngày càng phụ thuộc vào thương mại với Hoa Kỳ, điều này tạo ra điểm dễ tổn thương khi chính sách thương mại Hoa Kỳ trở nên khó đoán. Mặc dù tính toán chỉ số “rủi ro thương mại” cho thấy không phải tất cả các nước ASEAN+3 đều dễ bị tác động mạnh bởi các biện pháp chính sách thương mại của Hoa Kỳ như trường hợp của Canada và Mexico, một số nền kinh tế ASEAN+3 vẫn đối mặt với rủi ro tương đối cao hơn so với những nước khác do phụ thuộc nhiều hơn vào thị trường Hoa Kỳ, cơ cấu sản phẩm xuất khẩu sang Hoa Kỳ có độ co giãn cao hơn và/hoặc giá trị gia tăng nội địa lớn hơn trong xuất khẩu sang Hoa Kỳ.

- Đối với các nền kinh tế có xuất khẩu trực tiếp lớn sang Hoa Kỳ, nhu cầu giảm từ Hoa Kỳ, đặc biệt với các sản phẩm có độ co giãn cao, có thể dẫn đến giảm xuất khẩu. Các nước gián tiếp liên kết với Hoa Kỳ qua chuỗi giá trị toàn cầu, như Indonesia và Philippines, cũng sẽ chịu tác động tiêu cực nếu nhu cầu Hoa Kỳ suy yếu.

- Cấu trúc xuất khẩu cũng quan trọng: những nước xuất khẩu tập trung vào một số ngành hoặc có sản phẩm dễ bị tác động bởi thuế quan, như Campuchia (dệt may) hay Nhật Bản (ô tô), dễ bị tổn thương hơn. Do đó, đa dạng hóa xuất khẩu là chiến lược then chốt để giảm rủi ro, đặc biệt với các nền kinh tế phụ thuộc nhiều vào thị trường Hoa Kỳ.

Nguồn: Vụ Chính sách thương mại đa biên, Bộ Công Thương tổng hợp