Trong bối cảnh chuyển đổi xanh toàn cầu, tài chính bền vững đang trở thành yếu tố thiết yếu giúp các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) tại ASEAN nâng cao khả năng cạnh tranh và sức chống chịu dài hạn. Việc tích hợp các tiêu chuẩn ESG (Môi trường, Xã hội và Quản trị doanh nghiệp) không chỉ là yêu cầu tuân thủ trong chuỗi cung ứng và đầu tư quốc tế, mà còn là chiến lược phát triển giúp doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn xanh, cải thiện hiệu quả hoạt động và khẳng định vị thế trong nền kinh tế khu vực.

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu chuyển dịch sang mô hình phát triển xanh, các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) tại ASEAN không thể đứng ngoài cuộc. Việc tiếp cận tài chính bền vững, gắn với các tiêu chuẩn môi trường, xã hội và quản trị (ESG), đang trở thành yếu tố sống còn giúp họ duy trì khả năng cạnh tranh và tăng trưởng dài hạn.

Doanh nghiệp nhỏ và vừa chiếm tới 97% tổng số doanh nghiệp tư nhân và 85% lực lượng lao động trong khu vực ASEAN. Tuy nhiên, khi thế giới hướng đến phát triển bền vững, các doanh nghiệp này đang phải đối mặt với áp lực hội nhập ESG – viết tắt của Environmental, Social and Governance (Môi trường, Xã hội và Quản trị doanh nghiệp), cụ thể:

(i) Yếu tố Môi trường (E) bao gồm việc giảm phát thải carbon, sử dụng năng lượng tái tạo và quản lý chất thải.

(ii) Yếu tố Xã hội (S) liên quan đến quyền lao động, bình đẳng giới, phúc lợi nhân viên và trách nhiệm cộng đồng.

(iii) Yếu tố Quản trị (G) đề cập đến tính minh bạch, quản lý rủi ro và đạo đức trong điều hành doanh nghiệp.

Những tiêu chuẩn này ngày càng trở thành điều kiện bắt buộc trong chuỗi cung ứng toàn cầu và trong quá trình tiếp cận vốn quốc tế.

Theo Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB), ASEAN cần khoảng 210 tỷ USD đầu tư hạ tầng mỗi năm đến năm 2030, trong đó phần lớn phải đáp ứng tiêu chí ESG để có thể huy động nguồn vốn quốc tế và tư nhân. Điều này khẳng định: tài chính bền vững không còn là lựa chọn, mà là điều kiện tiên quyết để doanh nghiệp tồn tại trong một nền kinh tế ngày càng gắn liền với tính bền vững.

Ngân hàng – cầu nối cho chuyển đổi ESG

Các định chế tài chính khu vực đang đóng vai trò cầu nối quan trọng giúp doanh nghiệp, đặc biệt là SMEs, tiếp cận vốn xanh và dịch vụ tư vấn chuyển đổi.

Nhiều ngân hàng trong khu vực đã mở rộng danh mục tín dụng xanh, trái phiếu bền vững và khoản vay liên kết ESG, đồng thời cung cấp công cụ đánh giá và tư vấn chuyên biệt cho doanh nghiệp.

Ví dụ, Ngân hàng UOB đã phát triển danh mục tài chính bền vững trị giá hàng chục tỷ đô-la Singapore, đồng thời triển khai công cụ hỗ trợ giúp doanh nghiệp đánh giá mức độ sẵn sàng ESG và lập kế hoạch hành động phù hợp.

Theo ông Bonar Silalahi, Giám đốc điều hành phụ trách Giải pháp ngành của UOB, “nhiều doanh nghiệp nhỏ hiểu rõ tầm quan trọng của phát triển bền vững nhưng vẫn loay hoay với hai câu hỏi: bắt đầu từ đâu và làm sao kiểm soát chi phí?. Với sự đồng hành của hệ thống tài chính, những trở ngại này có thể biến thành cơ hội tạo tác động tích cực.”

Đây cũng là xu hướng chung khi các ngân hàng không chỉ đóng vai trò cho vay, mà còn trở thành đối tác chiến lược giúp doanh nghiệp chuyển đổi xanh một cách toàn diện.

Rào cản và nhu cầu hành động đồng bộ

Dù cơ hội rõ ràng, nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa tại ASEAN vẫn gặp rào cản lớn trong thực thi ESG: thiếu nhân lực chuyên môn, chi phí đầu tư ban đầu cao, và khó khăn trong đo lường kết quả.

Bên cạnh đó, mức độ sẵn sàng không đồng đều giữa các quốc gia ASEAN – do chênh lệch về khung pháp lý, hạ tầng và thể chế – khiến tiến trình chuyển đổi còn chậm. Một số nước như Singapore, Malaysia hay Thái Lan đã ban hành hệ thống phân loại tài chính xanh (taxonomy) và tiêu chuẩn báo cáo ESG, trong khi các nền kinh tế mới nổi khác vẫn đang ở giai đoạn khởi đầu.

Vì vậy, cần thiết có hợp tác công – tư và điều phối khu vực để hình thành một hệ sinh thái tài chính bền vững đồng bộ, nơi các ngân hàng, tổ chức tư vấn, chính phủ và doanh nghiệp cùng chia sẻ vai trò và trách nhiệm.

Về khía cạnh này, trong khuôn khổ hợp tác kinh tế ASEAN, các nước ASEAN đã xây dựng Hệ thống phân loại tài chính bền vững ASEAN (ASEAN Taxonomy for Sustainable Finance) nhằm xác định các hoạt động kinh tế bền vững trong toàn khối. Do Ban Thuế phân loại ASEAN (ASEAN Taxonomy Board - ATB) phát triển và được thông qua bởi các Bộ trưởng Tài chính và Thống đốc Ngân hàng Trung ương ASEAN, khung này cung cấp một hệ thống phân loại chung để định hướng dòng vốn vào các hoạt động xanh và chuyển đổi. Phiên bản 3 (ban hành tháng 12/2024) hoàn thiện các tiêu chí kỹ thuật cho các lĩnh vực trọng yếu như năng lượng, giao thông vận tải và bất động sản, đảm bảo tính bao trùm đồng thời phù hợp với mục tiêu hạn chế nhiệt độ nóng lên trong phạm vi 1,5°C của Thỏa thuận Paris.

Thông qua việc hài hòa hóa các hệ thống phân loại quốc gia và khu vực, ASEAN Taxonomy góp phần huy động nguồn vốn bền vững, tăng cường minh bạch và tương thích với các chuẩn mực quốc tế — qua đó tạo môi trường thuận lợi cho SMEs chuyển đổi sang mô hình kinh doanh phát thải thấp và có khả năng chống chịu cao.

Từ tuân thủ đến chiến lược phát triển dài hạn

Việc tích hợp ESG không chỉ nhằm đáp ứng quy định hay thu hút vốn đầu tư, mà còn là cơ hội để SMEs tái cấu trúc mô hình kinh doanh theo hướng hiệu quả hơn, linh hoạt hơn và phù hợp với kỳ vọng thị trường quốc tế.

Các doanh nghiệp tiên phong trong lĩnh vực năng lượng, xây dựng hay bán lẻ đang chứng minh rằng, đầu tư cho ESG chính là đầu tư cho tương lai, giúp tăng khả năng cạnh tranh, thu hút nhân tài và nâng cao uy tín thương hiệu.

Trong khi đó, khi các ngân hàng và tổ chức tài chính chuyển từ vai trò cấp vốn truyền thống sang đối tác phát triển bền vững, doanh nghiệp sẽ có thêm nguồn lực, công cụ và mạng lưới hỗ trợ để hiện thực hóa mục tiêu xanh hóa hoạt động.

Trong kỷ nguyên của kinh tế xanh, tài chính bền vững chính là nền tảng cho khả năng chống chịu và phát triển lâu dài của SMEs ASEAN. Những doanh nghiệp chủ động sớm trong quá trình chuyển đổi ESG sẽ không chỉ dễ dàng tiếp cận dòng vốn ưu đãi, mà còn nắm lợi thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu – nơi “xanh hóa” đã trở thành chuẩn mực cạnh tranh mới.

Nguồn: Vụ Chính sách thương mại đa biên, Bộ Công Thương tổng hợp