Theo một nghiên cứu của công ty tư vấn The Boston Consulting Group (BCG), thế giới đa cực với đặc trưng phân cực giữa phương Tây và phương Đông là một trong năm xu hướng lớn ASEAN cần tham khảo để hướng tới Cộng đồng Kinh tế ASEAN năm 2045. Sự phân cực giữa phương Tây do Mỹ/EU dẫn dắt và phương Đông do Trung Quốc dẫn dắt đang gây ra căng thẳng toàn cầu và sự xuất hiện của các hệ sinh thái kinh tế khác biệt trong các lĩnh vực như công nghệ, tài chính, thương mại và nhân lực. Xu hướng này mang lại cơ hội và thách thức đan xen, đòi hỏi ASEAN phải hành động kịp thời và hiệu quả.

Dự báo GDP năm 2045 của các nền kinh tế lớn

Giai đoạn toàn cầu hóa và hợp tác Quốc tế

Từ những năm 1990 đến cuối thập niên 2010, toàn cầu hóa là xu thế chính trong bối cảnh quốc tế. Hợp tác kinh tế, văn hóa, và nhân lực được thúc đẩy bởi một trật tự quốc tế ưu tiên kết nối toàn cầu, trong khi rủi ro địa chính trị ít được chú ý. Tuy nhiên, từ cuối thập niên 2010, căng thẳng gia tăng giữa các cường quốc phương Đông và phương Tây đã dẫn đến một thế giới ngày càng bị chia rẽ. Điều này được thể hiện rõ qua nỗ lực "tách rời" kinh tế, công nghệ giữa Mỹ và Trung Quốc, cũng như các cuộc xung đột tại Trung Đông và Đông Âu.

Sự lên ngôi của các nền kinh tế mới nổi

Song song với sự đối đầu giữa các cường quốc lớn, một thay đổi cấu trúc trong trật tự toàn cầu đang âm thầm diễn ra. Các nền kinh tế mới nổi, đặc biệt là nhóm BRICS (gồm Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc, Nam Phi), đang ngày càng khẳng định vai trò. Sau khi kết nạp thêm 5 thành viên mới vào năm 2024, BRICS hiện chiếm 25% GDP toàn cầu, 40% thương mại toàn cầu và gần một nửa dân số thế giới.

Dự báo đến năm 2045, Nam bán cầu sẽ chiếm 52% nền kinh tế toàn cầu, với Trung Quốc vượt Mỹ về GDP danh nghĩa và Ấn Độ tăng tỷ trọng kinh tế từ 3% (2022) lên 7% (2045). Trong khi đó, các nền kinh tế truyền thống như châu Âu và Nhật Bản dự kiến giảm vai trò trong nền kinh tế toàn cầu, lần lượt từ 24% xuống 19% và từ 5% xuống 3%.

Tác động của phân cực đến các lĩnh vực

Sự phân cực giữa phương Tây và phương Đông không chỉ ảnh hưởng đến địa chính trị mà còn gây ra sự phân mảnh trong các lĩnh vực công nghệ, tài chính, thương mại và nhân lực.

- Công nghệ: căng thẳng công nghệ gia tăng khi các quốc gia lớn ưu tiên xây dựng hệ thống biệt lập. Mỹ, chẳng hạn, đã cấm thiết bị Huawei trong hạ tầng quan trọng, với lý do lo ngại Chính phủ Trung Quốc có thể can thiệp vào thông tin nhạy cảm, thay vì tập trung triển khai kết nối 5G toàn cầu.

- Tài chính: rủi ro địa chính trị khiến các nhà đầu tư thắt chặt kiểm soát dòng vốn xuyên biên giới. Trong giai đoạn căng thẳng Mỹ-Trung đạt đỉnh, đầu tư xuyên biên giới giảm 15%. Các khối địa chính trị lớn ngày càng ảnh hưởng đến dòng vốn, tạo nên những rào cản đối với sự phát triển tài chính toàn cầu.

- Thương mại: chính sách bảo hộ gia tăng khi các quốc gia ưu tiên ngành công nghiệp trong nước. Ví dụ, Mỹ áp đặt thuế quan cao đối với hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc, như một phần của cuộc chiến thương mại nhằm thúc đẩy sản xuất nội địa thay vì phụ thuộc vào chuỗi giá trị toàn cầu (GVC).

- Di chuyển nhân lực: các quy định hạn chế lao động xuyên biên giới cản trở việc chia sẻ tri thức và hợp tác trong các ngành công nghiệp mới nổi. EU và Anh, chẳng hạn, đã áp đặt các yêu cầu giấy phép lao động mới sau Brexit, gây khó khăn cho việc di chuyển lao động giữa hai khu vực.

Thay đổi quyền lực toàn cầu và vai trò của ASEAN

Sự chuyển dịch quyền lực từ phương Tây sang phương Đông đặt ra yêu cầu các quốc gia như ASEAN cần tái điều chỉnh chiến lược. Hợp tác sâu rộng với cả các cường quốc truyền thống lẫn các nền kinh tế mới nổi sẽ là chìa khóa giúp ASEAN duy trì vị thế trong bối cảnh toàn cầu phân cực.

Trong bối cảnh hiện nay, sự phân cực không chỉ tạo ra căng thẳng mà còn làm suy giảm cơ chế hợp tác toàn cầu. Với sự thay đổi về quyền lực kinh tế và công nghệ, các quốc gia cần sớm thích nghi để đảm bảo lợi ích lâu dài trong một thế giới ngày càng chia rẽ.

ASEAN cần điều chỉnh chiến lược để thích nghi với sự chuyển dịch quyền lực toàn cầu và đảm bảo vị thế của mình trong bối cảnh phân cực Đông - Tây. Về kinh tế, ASEAN nên mở rộng hợp tác với các nền kinh tế mới nổi đồng thời giảm phụ thuộc vào đối tác truyền thống và phát triển vai trò như một trung tâm sản xuất toàn cầu. Về chính trị, khu vực cần duy trì lập trường trung lập, tăng cường vai trò trong các tổ chức quốc tế, và thúc đẩy liên kết nội khối để tránh bị chia rẽ.

Trong lĩnh vực công nghệ, ASEAN cần đầu tư vào cơ sở hạ tầng số, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, và xây dựng hệ sinh thái công nghệ tự chủ, giảm phụ thuộc vào các cường quốc. Cuối cùng, việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực thông qua giáo dục, đào tạo và tăng cường di chuyển lao động trong khu vực sẽ là chìa khóa để tận dụng cơ hội phát triển.