Với việc ông Donald Trump chiến thắng và sẽ trở lại Nhà Trắng từ năm 2025, một số nước ASEAN như Việt Nam và Malaysia sẽ cần cẩn trọng trước việc rơi vào tình trạng bị xem là cửa ngõ để hàng hóa Trung Quốc vào Mỹ dẫn đến bị áp mức thuế cao. Các bằng chứng và nghiên cứu cần được thu thập để chứng minh nỗi lo của Mỹ về việc lẩn trốn thuế và gian lận xuất xứ đối với hàng hóa Trung Quốc có thể lớn hơn thực tế.

Một nghiên cứu mới đây của Viện Nghiên cứu Kinh tế ASEAN và Đông Á (ERIA) thực hiện bởi tác giả Tadashi Ito vào tháng 11 năm 2024 đã đưa ra những kết quả nghiên cứu cho thấy dường như có ít bằng chứng khao học về việc hàng hóa Trung Quốc chuyển hướng qua các nước thứ ba để lẩn trốn thuế nhập khẩu cao vào thị trường Mỹ.

Trong nhiệm kỳ trước, chính quyền Trump đã áp đặt các khoản thuế cao lên một loạt sản phẩm Trung Quốc. Những khoản thuế này, nhắm vào hơn 60% hàng hóa Trung Quốc ở cấp độ Hệ thống Hài hòa (HS) 8 số, nhằm xử lý các vấn đề liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ và các thực tiễn thương mại không công bằng. Các khoản thuế đã dẫn đến sự sụt giảm rõ rệt trong xuất khẩu trực tiếp từ Trung Quốc sang Mỹ, khiến nhiều người suy đoán cho rằng hàng hóa Trung Quốc có thể đã được chuyển hướng qua các quốc gia thứ ba để tránh thuế khi nhập khẩu vào thị trường Mỹ.

Nghiên cứu của tác giả Ito đã điều tra và phân tích chuyên sâu về hiện tượng hàng hóa sản xuất từ Trung Quốc được đưa qua nước thứ ba trước khi xuất khẩu đến Mỹ để lẩn tránh thuế nhập khẩu cao mà Mỹ áp với hàng hóa từ Trung Quốc. Hiện tượng này được truyền thông nhắc đến khá nhiều tuy nhiên chưa có nhiều bằng chứng và bằng chứng xác thực mang tính khoa học cho đến nay. Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thương mại hàng tháng được phân tích chi tiết từ các đối tác thương mại chính của Mỹ và Trung Quốc và phân tích các hình thái thương mại đến năm 2023 với mục tiêu xác định sự gia tăng bất thường trong nhập khẩu từ Trung Quốc và sự gia tăng đồng thời trong xuất khẩu sang Mỹ đối với các hàng hóa bị Chính quyền Trump áp thuế.

Kết quả nghiên cứu cho thấy những quan sát ban đầu cho thấy không có dấu hiệu rõ ràng về việc hàng hóa Trung Quốc được thông qua các nước thứ ba bao gồm một số nước ASEAN như Việt Nam hay Malaysia để tránh thuế khi nhập khẩu vào thị trường Mỹ. Các mô hình thống kê tiên tiến đã được sử dụng để tìm ra bất kỳ mối quan hệ nào đáng kể giữa nhập khẩu từ Trung Quốc và xuất khẩu sang Mỹ và kết quả chủ yếu cho thấy mối quan hệ trên là không đáng kể, cho thấy việc lẩn trốn thuế thông qua đưa hàng hóa sang nước thứ 3 trước khi vào Mỹ không phải là một chiến lược phổ biến. Tuy nhiên, dữ liệu mở rộng đến năm 2023 chỉ ra những dấu hiệu nhỏ về hiện tượng trên tại Mexico và Việt Nam, nhưng những dấu hiệu không đủ lớn để cho thấy một xu hướng chính.

Chẳng hạn đối với Việt Nam, mặc dù giá trị hàng hóa hóa nhập khẩu từ Trung Quốc và giá trị hàng hóa xuất khẩu sang Mỹ cùng có tỉ lệ tăng tương đối tương đồng, tuy nhiên hình thái này xảy ra với cả các hàng hóa mà Trump nhắm đến thuộc diện đối tượng có sự lẩn trốn thuế và các hàng hóa khác không thuộc diện đối tượng lẩn trốn thuế của Chính quyền Trump nhắm đến.

Nhập khẩu của Việt Nam từ Trung Quốc và xuất khẩu sang Hoa Kỳ với hàng hóa Chính quyền Trump nhắm đến thuộc diện đối tượng có sự lẩn trốn thuế và các hàng hóa khác không thuộc diện đối tượng lẩn trốn thuế Trump nhắm đến

Với Malaysia, mặc dù đúng là nhóm hàng hóa mà Trump nhắm tới dường như đã có hình thái tăng cả nhập khẩu từ Trung Quốc và xuất khẩu sang Mỹ so với nhóm hàng hóa không phải mục tiêu của Trump, nhưng kết luận về việc lẩn trốn thuế ở đây cũng chưa rõ ràng.

Nhập khẩu của Malaysia từ Trung Quốc và xuất khẩu sang Hoa Kỳ với hàng hóa Chính quyền Trump nhắm đến thuộc diện đối tượng có sự lẩn trốn thuế và các hàng hóa khác không thuộc diện đối tượng lẩn trốn thuế Trump nhắm đến

Nhìn chung, theo kết quả nghiên cứu, có thể thấy việc lẩn trốn thuế qua việc đưa hàng hóa sản xuất tại Trung Quốc qua nước thứ ba là không phổ biến, chưa đủ cấu thành một xu hướng lớn, mặc dù hiện tượng này cũng có thể xảy ra trong một số trường hợp cụ thể.